Posts Tagged ‘İsrail’

ÖZLÜ SÖZLER – KISSADAN HİSSE / 1

Çarşamba, Eylül 29th, 2010

   EINSTEIN

  Güzel bir kadın evlenmek için Einsten’a bir mektup yazar ve resmiyle birlikte gönderir. Mektupta şöyle yazmaktadır:

 “Sevgili Einstein, sizinle evlensek ve bir çocuğumuz olsa aklını sizden güzelliğini de benden alsa sizce de bu muhteşem olmaz mı?” Einstein’ın buna verdiği cevap:

 “Hanımefendi teklifiniz için teşekkür ederim ama ya aklı size güzelliği de bana benzerse?” 

  Einstein, Tevrattaki tanrı düşüncesini reddeder fakat nazilerin, yaptıkları karşısında siyonizmin en büyük savunucularından biri haline gelir. Politik görüşlerinden dolayı “Einstein’a karşı 100 yazar” adlı bir kitap yayınlandığı zaman, “eğer haksız olsaydım, bir tanesi bile yeterdi” der.

 Nazi tehlikesi karşısında Einstein, barışseverlik düşüncesini terketti ve en sonunda Alman bilimadamlarının atom bombası yapmasından korkarak ABD’nin de kendi bombasını geliştirmesini önerdi.

 

 Siyonizme verdiği açık destek nedeniyle 1952 yılında kendisine İsrail’in cumhurbaşkanlığı önerildi. Ancak politika için çok toy olduğunu söyleyip, “denklemler benim için çok daha önemlidir, çünkü politika bugün içindir, oysa ki bir denklem sonsuzluk içindir” der.

  EİNSTEİN’IN ANNESİ PAULİNE

Einstein daha ilkokuldayken, öğretmeni annesine iletmesi için bir mektup verir. Einstein mektubu verir ve henüz okumayı öğrenemediğinden kendisine de okumasını ister.

Annesi gözyaşları içinde mektubu okur:

“Oğlunuz çok zeki olduğundan ve okulumuzdaki öğretmenlerin de yetersiz olması nedeniyle kaydının ya başka bir okula alınması ya da özel eğitim aldırılması çok daha uygun olacaktır…”

Annesi Pauline, Einsten’e dönerek; “sen dünyayı değiştirebilecek kadar zeki ve çok farklısın” der.

Yıllar geçer annesi ölür, kendisi de 20. yüzyılın en büyük fizikçisi olur. Bir gün annesinden kalan eşyaları karıştırırken, bir kitabın arasında kendisine okuduğu o mektubu bulur. Mektupta yazılanlar hiç de annesinin okuduğu gibi değildir hatta “aptal ve anlama problemleri olduğu için, kaydının okuldan alınması” tavsiye edilmektedir.

Gerçeği öğrenen Einstein, gözyaşlarına hakim olamaz ancak asıl üzüntüsü, öğretmeninin yazdıkları değil annesinin kendisinden vazgeçmemesi ve kendisine duyduğu büyük sevgidir.

  İLM-İ SİYASA

   Uzunca yıllar bir şeyhin rahle-i tedrisatından geçen bir derviş:

“Efendim eğer izniniz olursa, artık halka karışıp insanları irşad etmek (Allah yoluna çağırmak) istiyorum” der. Bunun üzerine şeyh:

 “Münasiptir ancak ilm-i siyasayı da öğrenip öyle git” der.

 Derviş, “efendim bunca yıldır öğrendiklerimin yeterli olacağını düşünüyorum, siz de uygun görürseniz…”

 Şeyh, dervişin ısrarı karşısında “peki öyleyse Allah yardımcın olsun” der.

 Derviş cuma namazı için bir köye gelir ve hocanın verdiği vaazı dinlemeye başlar. Hoca, çok celalli bir şekilde cemaate yüklenmektedir. “Şöyle dinden çıkıyorsunuz böyle günaha giriyorsunuz, hepiniz cehenneme odun olacaksınız” diye esip gürlemektedir. Bunun üzerine bizim derviş söz ister:

 “Yapmayın hocaefendi insanları böyle konuşarak dinden edeceksiniz…” derdemez iyice celallenen hoca:

 “Allah rızası için şu münafığa haddini bildirecek yok mu?” diye gürlemesiyle, cemaatin üzerine çullanması bir olur.

 Derviş perişan bir halde, şeyhinin yanına gelir ve olanları anlatır. Şeyh, ilm-i siyasanın zamanı gelmiş diyerek dervişi bir süre daha eğitime alır ve sonrasında:

 “Şimdi artık piştin var git yoluna” der. Derviş, bir süre sonra yine aynı köye cuma namazına gelir. Hocaefendi yine bütün celalliğiyle esip gürlemektedir. Bizim derviş söz isteyip bu kez cemaate dönerek:

 “Ey cemaati müslimin! Böylesine güzel vaazeden hocaefendiden her kim bir kıl kopara, Allah için doğrudan cennetliktir…” derdemez cemaat hocaya çullanır.

  ŞAHİT MAHİT YAZARLAR

  Kendi yolunda giden bir yayaya, aracın biri şiddetli bir şekilde arkadan çarpar. Adamcağız dört takla atar ve yere düşer. Toparlanır toparlanmaz da kaçmaya başlar. Olayı gören birisi arkasında seslenir:

 “Yahu sen niye kaçıyorsun, suçlu çarpan…” demesi üzerine kazaya uğrayan adam:

“Ya neme lazım, şimdi şahit mahit yazarlar” der ve kaçmaya devam eder.

   FUZULİ İLE BAĞDATLI RUHİ

 Fuzuli ile Bağdatlı Ruhi, Bağdat’ın arka sokaklarında birlikte dolaşırken köşebaşında bir köpek görürler. Bunun üzerine Bağdadlı Ruhi:

 “Bu it, burda fuzuli” diyerek Fuzuli’ye alaycı bir gönderme yapar. Fuzuli de buna karşılık:

 “Vur kıçına çıksın ruhi” diye Ruhi’ye okkalı bir cevap verir.

   İKİ FARE

  Zafer sonuna kadar mücadele edenlerindir:

   İki fare aynı anda bir süt kovasının içine düşerler, farelerden biri nasıl olsa öleceğim diyerek mücadeleyi bırakır ve boğulur. Diğer fare mücadeleden vazgeçmez, çırpına çırpına önce sütü kaymağa dönüştürür, sonra da kaymağın üzerine çıkarak kurtulur.

  NAKŞİ İLE BEKTAŞİ ŞEYHLERİ

   İki şeyh bir araya geldiklerinde Bektaşi, Nakşibendiye sorar:

  “Üstad, sizin bu cübbelerinizin kolları niye bu kadar uzun?” O da “insanların ayıp ve kusurlarını örtmek için” der.

  Bektaşinin kollarını kısa görünce bu kez Nakşi olan sorar:

 “Peki ya sizin cübbenizin kolları niye kısa?”

 Bektaşi hiç düşünmeden:

 “Biz insanlar da ayıp, kusur görmeyiz de onun için” der.

   İNSAN DEDİĞİN KUŞ MİSALİ

  İki miskin derviş, yıllardır biri bir köşede diğeri öbür köşede uzlete çekilmişler. Daha mülayim olanı “muhterem gel şu köşeleri değişelim” demiş. Diğeri hemen “başka işin yok mu, otur oturduğun yerde” diye terslenmiş

 Aradan yıllar geçmiş yine mülayim olan, “üstad gel şu yerleri bir değişelim” demiş. Aksi olan yine “yahu senin hiç başka işin yok mu?” diyerek reddetmiş.

 Gel zaman git zaman yine yıllar geçmiş, mülayim olan son bir kez daha şansını denemek için sormuş, “ üstad gel şu köşeleri değişelim, tebdil-i mekanda ferahlık vardır derler” demiş. Aksi olan “amma ısrar ettin, iyi hadi değişelim bari” demiş.

 Sallana sallana biri bir köşeye diğeri öbür köşeye geçmiş, aksi olan bundan bir ders çıkararak:

 “Gördün mü bak! İnsan dediğin kuş misali, nerdeydik nereye geldik” demiş.

   SİNOPLU DİYOJEN

 Diyojen, gündüz vakti Sinop’un sokaklarında el lambasıyla dolaşıyormuş. Görenler, ne yaptığını sorduğunda “adam arıyorum adam” diye cevap verirmiş.

***

 Diyojen’in dünya nimetlerinden elini eteğini çekmiş, bir fıçının içinde yaşayan bir kinik olduğu bilinir. Onun ününü duyan Büyük İskender, ziyarete gelir. Ancak, Diyojen’in pejmürde ve meczup görüntüsü onu hayal kırıklığına uğratır. Alaycı bir şekilde, “benim kim olduğumu biliyor musun?” diye sorar.

Diyojen, “sen benim kölemin kölesisin, çünkü dünya benim kölemdir” der. Büyük İskender, bu beklenmedik bilgece cevap karşısında “dile benden ne dilersen” der.

 Diyojen, güneşinin önünde duran bu büyük komutana, “gölge etme başka ihsan/iyilik istemem” der.

****

 Yine birgün Büyük İskender, Diyojen’i birbiri üstüne yığılmış insan kemikleri içinden bir şey ararken görür ve “ne arıyorsun?” diye sorar. 

 Diyojen, “babanızın kemiklerini arıyorum ama hangisinin kölelere, hangisinin babanıza ait olduğunu kestiremiyorum” der.

   MİCHELANGELO

  Ustaya sormuşlar, “nasıl böylesine güzel heykeller yapabiliyorsunuz?” diye. O da “o güzellikler zaten taşın içinde var, ben sadece fazlalıkları atıyorum” demiş.

 ***

  Michelangelo, ünlü “Musa Heykeli”ni yaptıktan sonra, karşına geçip saatlerce seyredermiş. Hatta bir gün dayanamayıp “konuş ya Musa!” diyerek elindeki çekici fırlattığı söylenir.

***

 Ustanın, bir kiliseyi resimlerken, “terlik giymiş” birkaç melek çizdiği söylenir. Bunu gören kardinal:

 “Kim bugüne kadar, terlik giymiş melek görmüş? diye sorar. Usta da “kim bugüne kadar çıplak ayaklı melek görmüş?” der.

 ***

 İNCİL VE TOPRAKLAR (DESMOND TUTU)

 Misyonerlerin Afrika’ya geldiklerinde, onların sadece incili, yerlilerin ise toprakları vardı. Bize “hadi dua edelim” dediler. Boynumuzu eğip, gözlerimizi kapadık. Gözlerimizi açtığımızda ise artık incil bizim, topraklar da onların olmuştu.

  İKİ FİNCAN KAHVE

 Bir felsefe profösörü, önüne büyükçe bir kavanoz alır ve ağzına kadar tenis topları ile doldurur ve öğrencilere dolu olup olmadığını sorar. Öğrenciler hep beraber ‘dolu’ olduğunu söyler.

 Bu sefer profösör, çakıl taşlarını tenis toplarının arasından kavanoza doldurur. Tekrar öğrencilere kavanozun dolu olup olmadığını sorar. Onlar da “evet, artık doldu” derler.

 Profösör bu defa bir torba kumu alır ve çakıl taşları arasından kavanoza döker. Öğrencilere yine dolu olup olmadığını sorar. Öğrenciler hep beraber “evet” der.

 Bu kez profösör masadaki iki fincan kahveyi alır ve kavanoza boşaltır. Tekrar öğrencilere sorar, “doldu mu?” diye. Öğrenciler güler!

 Profösör öğrencilerin gülüşünü destekleyerek, “evet, bu kavanozun sizin hayatınızı simgelediğini ifade etmeye çalıştım” der.

 “Şöyle ki; bu tenis topları hayatınızdaki en önemli şeylerdir; aileniz,   çocuklarınız, sağlığınız, dostlarınız ve sizin için en önemli şeylerdir. Diğer şeyleri kaybetseniz de bu önemli şeyler hep kalır ve hayatınızı doldurur. Çakıl taşları ise daha az önemli olanlardır; işiniz, eviniz, arabanız vs. Kum ise diğer ufak tefek şeylerdir. Şayet, kavanoza önce kum doldurursanız çakıl taşlarına daha önemlisi tenis toplarına yer kalmaz. Aynı şey hayatımız için de geçerlidir. Vaktinizi ve enerjinizi ufak tefek şeylere harcarsanız önemli şeyler için zaman kalmayacaktır. Dikkatinizi mutluluğunuz için önem arzeden şeylere verin. Çocuklarınızla oynayın, sağlığınıza dikkat edin, eşinizle yemeğe çıkın…Öncelikleri sıralamayı iyi bilin gerisi hep kumdur”.

 Öğrencilerden birisi, “peki ya o iki fincan kahve nedir?”

 Profösör gülerek, “hayatınız ne kadar dolu olursa olsun, her zaman dostlarınız ve sevdiklerinizle bir fincan kahve içecek kadar yer vardır” der.

  İKİ SUFİ

 İki sufi karşılaşır ve biri diğerine sorar, “ne yapıyorsunuz?” diye. O da “bulunca yiyoruz bulamayınca da sabrediyoruz” demiş. Suali soran “Horasan’ın itleri de öyle yapıyor” demiş. Diğeri, “peki siz ne yapıyorsunuz” diye sormuş, o da “biz bulunca dağıtıyoruz, bulamayınca şükrediyoruz” demiş.

  İSTANBUL’DA BİR FRANSIZ

 1950’lerde İstanbul’a gelen bir Fransız, insanların bir aşağı bir yukarı birşeyler taşıdığını görür. Yanındaki Türk arkadaşına sorar:

 “Azizim, siz İstanbul’u ne zaman aldınız?” o da “1453’te” der. Fransız, “hayret! o kadar zaman olmuş ama hâlâ yerleşememişsiz” der.

  SOKRATES

 Sokrates arkadaşıyla pazarda dolaşırken, biri arkasından gelip, kıçına bir tekme atar. Sokrates oralı olmaz ama yanındaki arkadaşı, onun hiç tepki vermemesine şaşırarak sorar; “ya üstadım, biri size tekme atıyor ama siz oralı bile değilsiniz”. Bunun üzerine Sokrates; “eşşek çifte attı diye ne yapıyım, mahkemeye mi vereyim?” der.

 Evlilik hakkında sorduklarında da; “her halükarda evlenin, karınız iyi çıkarsa mutlu, kötü çıkarsa filozof olursunuz” der.

 “Atinalılar, beni suçlayanların sizi nasıl etkilediğini bilmiyorum ama öyle ikna edici konuşuyorlardı ki, ben bile kim olduğumu unutacaktım. Buna karşın tek bir doğru söz etmediklerini söylemem gerekir.

 Yargıçlara yalvararak beraat etmeye çalışmak bana adil gelmiyor. Yargıç, adaleti lütuf gibi dağıtmak için değil, yasalara göre hüküm vermek için o mevkiye getirilir. Hatta hoşuna gidenlere lütufkar davranacağına değil, yasalara göre karar vereceğine yemin eder.

 Ölümden sakınmak o kadar zor değildir. Zor olan, kötülükten sakınmaktır…İnsanları öldürerek, sizi doğru yaşamamakla suçlayacak birilerinin ortaya çıkmasını engelleyeceğinizi sanıyorsanız, yanılıyorsunuz. Başkalarının sizi eleştirmesini engellemek yerine, mümkün olduğunca daha iyi olmaya çalışmalısınız.

 Ben, tanrı tarafından bu devlete gönderilmiş bir at sineğiyim. Ve bu devlet, koca cüssesiyle hareket etmesi ve canlanması gereken bir attır. Ben de tanrının bu devlete musallat ettiği, bir at sineği gibi bütün gün boyunca her yerde sizi uyandırıyorum, hareketlendiriyorum, azarlıyorum, ikna ediyorum. Ve eğer tanrı sizi düşünerek, bir at sineği daha göndermezse, hayatınızın geri kalan kısmını uyuyarak geçireceksiniz.

 Ayrılma vakti geldi çattı. Ben ölmeye sizler de yaşamlarınızı sürdürmeye gidiyosunuz. Hangisinin doğru olduğunu sadece tanrı bilir.”

 Tutuklu bulunduğu süre içinde kendisini ziyarete gelenler, onu teselli edecekleri yerde onun herkesi teselli edip gönderdiği söylenir. Birgün karısı Sokrates’e, “seni haksız yere öldürecekler” der, o da karısına; “ haklı yere öldürseler daha mı iyi” der. 

İdamından önce araya kutsal ay girer, infazı da bu ayın sonuna ertelenir. Bu ay içinde kaçması için adeta ortam yaratılır. Onu kaçırmaya gelen öğrencilerine:

 “Kaçarsam savunduklarımı inkar etmiş olurum. Suçlu olduğumu kabullenmiş olurum. Yasalara uymak lazım. Hem gittiğim yerdeki yasalar burdan (Atina’dan) daha mı iyi olacak?” diyerek kaçmayı reddeder. Kutsal ayın sonunda da baldıran zehrini içerek ölüm cezası gerçekleşir. Kendisi tek satır yazmamış olan bu büyük bilge, öldüğünde 70 yaşındadır ve tüm öğretilerini öğrencisi Platon’dan öğreniyoruz.

  GALİLE (1564 – 1642)

 Galile, yaptığı deneylerle dünyanın yuvarlak olduğunu ve döndüğünü ispat eder. Ancak kilise tersini kabul etmektedir. Sonunda engizisyon mahkemesine verilir ve sözlerinden vazgeçmezse ölüme mahkum edilecektir.

 Galile de dünyanın dönmediğini söylese bile dönmeye devam edeceğini bildiğinden sözlerinden vazgeçer. Böylece ölüm cezasından kurtulur ama yaptığı deneyler nedeniyle ömür boyu ev hapsine mahkum olur. Ancak İtalyan Giordano Bruno onun kadar şanşlı değildir. Evrenin sonsuz ve dünya dışında pekçok gezegen olduğunu söylediği ve engizisyon mahkemesinde de bu söylediklerinden vazgeçmediği için, 1600’de Roma meydanında diri diri yakılarak cezalandırılır.

  Engizisyon Galile’yi ömür boyu ev hapsine ve Copernicusculuğu da halk önünde reddetmeye mahkum etmesine karşılık o ölünceye kadar katolikliğe bağlı kaldı. O zamanki Papa da eski bir arkadaşıydı.

 1642’de ölümünden dört yıl önce ev hapsindeyken, ikinci büyük kitabının el yazmaları Hollanda’da bir yayıncıya kaçırıldı. İşte “İki Yeni Bilim” diye bilinen bu eseri Copernicus’a olan desteğinin de ötesinde, modern fiziğin doğuşu olacaktı.

  NEWTON

 

 Leibniz ve Newton, her ikisi de birbirinden habersiz olarak modern fiziğin büyük ölçüde temeli olan, “calculus” denen matematik dalını geliştirmişlerdi. Newton’un bunu Leibniz’den yıllar önce bulduğunu şimdi biliyorsak da bu çalışmasını Newton çok daha sonra bastırmıştı.

 Leibniz anlaşmazlığın çözümlenmesi için Kraliyet Derneğine başvurma gafletinde bulundu. Zira bu derneğin başkanı Newton’du. O da araştırma için tamamen tarafsız bir komite oluşturdu! Tesadüfe bakın ki bu komite tamamen arkadaşlarından oluşuyordu. Bununla da kalmayıp, Leibniz’i “eser hırsızlığıyla” suçladığı yazıyı kendisi yazıp yayınladı.

 Leibniz’in ölümünden sonra Newton’un “Leibniz’in kalbini kırmaktan büyük zevk aldım” dediği söylenir.

 HACI BEKTAŞİ VELİ

 Moğol istilası döneminde Hacı Bektaşi Veli, “elinize, dilinize, belinize sahip çıkın” diyerek herkese birlik beraberlik telkininde bulunmaktadır. Aslında onun bunlarla kastettiği:

 Elinize; yurdunuza, dilinize; Türkçenize, belinize derken de soyunuza sopunuza sahip çıkın anlamındadır.

 HAYATIN SIRRI

 Hayatın sırrını merak eden bir adam, çok uzak bir diyarda yaşayan bir bilgenin bu sırrı bildiğini duyar ve yola koyulur. Günlerce yol gittikten sonra bilge kişiyi bulur ve sorar, “bunca yolu hayatın sırrını sizden öğrenmek için geldim” der. Bilge kişi, “hoş gelmişsiniz ama boşuna zahmet etmişsiniz” der, “sır da hakikat de sizde, herkes hakikati kendi içinde bulacaktır. Büyük kainatta ne varsa küçük kainat olan insanda da o vardır” der.

 Hayatın sırrını arayan adam, hakikatin nerde olduğunu öğrenerek aslında bu kadar yolu boş yere gelmediğini anlar ve yaşadığı yere geri döner.

 KOYUNUN KÜÇÜĞÜ

  Köyün zenginlerinden birisi, oğluna kırk gün kırk gece düğün yapacağını ve düğüne gelen herkesi de memnun edeceğini söyler. Köyün ileri gelenlerinden yaşlı adamsa:

 “Her zaman, huzursuzluk çıkaran memnuniyetsiz birileri çıkar” der.

 Zengin adamsa, “ben memnun edeceğim” demiş ve düğün başlamış. Düğüne gelen herkese hergün birer koyun veriliyormuş. Birinci gün, ikinci gün, üçüncü gün derken ufak tefek çelimsiz bir adam, herkesin duyacağı bir şekilde:

 “Ne bu ya! Hergün koyunun küçüğü bana geliyor” diyerek memnuniyetsizlğini dile getirmiş.

 YAHYA KEMAL / SÜLEYMAN NAZİF / A.Ş. HİSAR

 İstanbul aşığı olan Yahya Kemal’e, bir gün Ankara’dayken en çok neyi sevdiğini sormuşlar. O da “İstanbul’a geri dönüşünü” demiş.

 Yine bir gün Yahya Kemal, Süleyman Nazif ve Abdülhak Şinasi Hisar , Ankara’da zamanın ünlü Karpiç pastanesinde oturmuş sohbet ediyorlarmış. Çay söylemişler. Abdülhak Şinasi’nin ciddi şekilde “mikrop takıntısı” olduğundan sık sık ellerini yıkar, çay istediklerinde de bardakları ayrıca kendisi yıkamak için sıcak su istermiş. Nüktedanlığıyla meşhur Süleyman Nazif, “üstad bardakları suyla yıkadın temizlendi, peki suyu neyle yıkayacaksın?” diye takıldığında A.Şinasi gülerek, “haklısın bunu hiç düşünmemiştim” der.

 Ünlü “Fahim Bey ve Biz” romanının yazarı A.Şinasi Hisar çok kibar bir beyefendi olarak herkese ‘siz’ diye hitap eder samimi bile olsa ‘sen’ diyemezmiş. Bu durum S.Nazif’in gözünden kaçmamış ve “üstad merak ediyorum acaba Fransa’daki Seine (Sen) nehrine de mi ‘siz’ diyorsunuz?”

 Süleyman Nazif bir gün kitaplarını basan Ahmet beyle münakaşa edip hiddetle dışarı çıkmış, merdivenlerde de bir arkadaşına rastlar ve nereye gittiğini sorar, o da “Ahmet beyin yanına çıkacağım” der. S.Nazif sinirli bir şekilde “Ahmet beyin yanına çıkılmaz, inilir!” der.

  ENVER PAŞANIN BABASI VE UÇKUR

 Birinci Cihan Harbinden sonra esir tutulan İttihat ve Terakki ileri gelenleri, kendi aralarında sohbet ederken, Enver Paşanın babası, “harama hiç uçkur çözmedim” der. Bunun üzerine Fuat Paşa da kendisine, “aman efendi hazretleri, keşke helale de çözmeseydiniz de şu Enver belasına, milletçe hiç bulaşmasaydık” der. 

   NECİP FAZIL

 Necip Fazıl bir konferansta konuşmaktadır. Dinleyicilerden biri ayağa kalkıp onu bir başkasıyla kıyaslayarak, “onun yanında siz sıfırsınız” der. N.Fazıl sakin bir şekilde, “olabilir ama siz de benim yanımda çift sıfırsınız” der.

 İstanbul üniversitesindeyken bir grup öğrenci Necip Fazıl’ı ziyarete gider. Kapıyı çalarlar, ses gelmez ama kapı yarı aralıktır. N.Fazıl içerde koltuğuna  oturmuş dışarıyı seyretmektedir. Onlar da içeri girip otururlar. N.Fazıl onların geldiğinden habersiz dakikalarca hareketsiz bir şekilde dışarıyı seyretmektedir ve neden sonra odadaki gençleri fark edip “evet niye geldiniz” diye sorar. Onlar da “sizi görmeye geldik efendim” derler. Necip Fazıl yavaşça ayağa kalkıp kendi etrafında bir tur atar ve “işte gördünüz” der. Onlarda üstadın keyfinin yerinde olmadığını anlayıp çıkarlar.

  NAZIM HİKMET

Çok az kişinin bildiği Galina Grigoryevna Kolesnikova, Nazım Hikmet’in sevgilisiydi. Nazım’ı en çok seven Galina’ydı. Nazım Hikmet hayatı boyunca 5 kadınla sevgili oldu. 4 sevdiği kadına şiirler yazmıştı fakat Galina için kalemini hiçbir zaman oynatmadı. 1953-1960 yılları arasında sevgili olsalar da Nazım Hikmet hiçbir zaman Galina’yı sevemedi. Duygularını dosttan öteye taşıyamadı. Ayrıca Nazım Hikmet Galina’ya “Galya” kısaltmasını kullanırdı.

Nazım Hikmet geçirdiği bir kalp krizi sonrası kaldırıldığı hastanede Galina ile tanıştı. Galina tanışmalarını şöyle anlatmaktadır; “Koridorda birden karşıma güzel, çok yakışıklı zarif bir insan çıktı. Ona doğru yürüdüm ve “Siz Nazım Hikmet misiniz?” diye sordum. O da “evet sevgili dostum” diyerek elini omzuma koydu. “Lanet olsun, hastalandım” dedi.

Hastanede 3 aylık tedavisinden sonra Galina’nın evinde birlikte yaşamaya başladılar. Galina sadece doktoru ve sevgilisi olmadı, aynı zamanda mektuplarını yazdı, şiirlerini daktilo etti, onun tercümanı ve kameramanı oldu. Nazım’ın evinde arkadaşlarıyla, ünlü şairlerle, köpeğiyle oynarken, daktilosunun başındayken, hasta yatağındayken, yurt dışı gezilerindeyken kısaca her anını Galina kamera ile kayda almıştı.

Kamera’nın son görüntüleri bir sahil kenarında çekilmişti. Oraya 1958 yazında Nazım’ın ısrarıyla gitmişlerdi. Nazım gönlünü yeni kaptırdığı Vera’ya yakın olmak istiyordu. Vera’nın eşiyle beraber tatil yaptığı sahil kasabasına Galina’yla beraber gitmişti. Hep birlikte tatil yaptılar. Galina Nazım’ı Vera’ya fal bakarken, çakıl taşları atarken ve yan yana yürürken kayda almıştı. Daha sonra Nazım Hikmet kamerayı eline alıp, Galina ve Vera’yı yan yana çekmişti. Galina Nazım’daki değişiklikleri fark etmiş ve o zamanı şöyle anlatmaktaydı; “Şiir yazamaz olmuştu. Oyun yazıyordu, yazı yazıyordu ama benimle beraberken şiiri bırakmıştı. Ama Vera’ya aşık olunca, hemen şiir yazmaya başladı. Ben onu çok iyi anlıyordum. Onu çok sevmeme rağmen, sevdiği kadınla beraber olması gerektiğini anlıyordum. Öyle aşıktı, öyle güzel yazıyordu ki, bir kez bile kıskanmadım onu. Tekrar yazmaya başlamıştı. Önemli olan da buydu. ”

Galina Nazım’ı o kadar çok seviyordu ki, terk edildikten sonra “Bu trajediye çok zor dayandım. Sancılıydı. Kısaydı ama zordu. Her şey olabilirdi. Nazım’ın kalbi kötüydü. O haliyle Vera’yla kaçmıştı. Kaçtıkları yerdeki tanıdığım doktoru aradım. Nazım’a göz kulak olmasını istedim. Nazım’a arabasıyla, şoförünü gönderdim. Bol bol portakal yolladım. Bir de aldığım kazağı gönderdim” diyerek, terk edilmesine rağmen Nazım’ı ne kadar çok sevdiğini belli ediyordu.

Nazım Galina’ya yazdığı ayrılık mektubu ise şöyleydi;

“Canım, kızım, anam, yoldaşım, bacım Memet’im, Münevver’im, Galyam! bunu yapıyorsam başka bir şey yapamadığım içindir ve eğer ben senin yüreğinde ve kafanda her şeyden önce senin yoldaşın, arkadaşın, seninle ortak dertleri paylaşan ağabeyinsem, sen, kadınlık gururunu çiğneyen bu acı karşısında ayakta durabilir ve büyük dostluğumuzu çiğnemezsin. (…)

Senden son bir ricam var, beni affet! Yüzyüze konuşup konuşmamaya karar veremedim. (…) Senden bir erkek olarak ayrılıyorum ama bir dost olarak sen istesen de istemesen de yanındayım. (…) Hiç kimseye kızma. Kimse aklımı çelmedi. bir kez daha tekrarlıyorum, yapabileceğim başka bir şey yoktu. İki aylığına Ortaasya’ya gideceğim. İki ay sonra öfken yatışmış olur da beni görmek istersen gelirim. (…) Dedikodular olacak, bu duruma sevinecek insanlar çıkacaktır. Sana soru soran herkese, “nazım benim yakın dostumdur ve öyle kalacak” de. Biricik anam, bacım, memo’m, güllü hanım, adil giray, ölene kadar senin baban, yoldaşın, ağbeyin, dostun, en yakının olarak kalacağım. Mübarek ellerinden öperim.

Senin, Nazım Hikmet”

Galina hiç evlenmedi. Hayatı boyunca Nazım’ı sevdi. Türkiye ile tek bağlantısı olan Dursun Özden, Galina’nın 17 Şubat 2014’te “Beni Nazım çağırdı. Ben gidiyorum…” diyerek Votkinsk’de yaşama veda ettiğini bildirdi.

****

 Nazım, doktora sorar, “aşık olursam ne kadar yaşarım?” Doktor da “en fazla iki bilemedin üç yıl, sakin bir yaşam sürmen halinde de on yıl yaşarsın” der. Nitekim Vera’ya aşık olur ve üç yıl sonra da kalbine yenik düşer.

****

  Yahya Kemal, Heybeliada’daki Bahriye okulundan öğrencisi olan N.Hikmet’e “Türkçe ve şiir” öğretmek amacıyla, Nişantaşı’ndaki evlerine gidip gelmektedir. Yahya Kemal, Nazım’ın kuzeni Oktay Rifat ve arkadaşları Necip Fazıl’a da şiir dersleri vermektedir. Bu gidip gelmeler sonucunda, Nazım’ın annesi ressam Celile hanımla, Yahya Kemal arasında büyük bir aşk filizlenir. Bu aşktan N.Hikmet’in de haberi olur ve çok rahatsızdır. Yahya Kemal birgün evlerine geldiğinde, paltosunun cebine şöyle bir not yazıp koyar:

 “Hocam olarak girdiğiniz bu eve, babam olarak giremezsiniz…”

 Belki Nazım’ın tepkisindendir bilinmez, bu aşk evlilikle sonuçlanmaz. Hatta rivayet odur ki, Nazım’ın Yahya Kemal’i Galataray Lisesi önünde, elinde silahla kovaladığı söylenir.   Yıllar sonra Yahya Kemal, yaşlanmış ve gözlerini kaybetmiş Celile hanımı, Galata Köprüsü üzerinde, hapiste olan Nazım için açlık grevi yaparken görür fakat yanına gitmez ve Nazım’ın özgürlüğü için de imza vermez.

 Yahya Kemal o ünlü şiiri, “Sessiz Gemi”yi ise sevgilisi Celile hanım için yazmıştır.

   AĞRI DAĞI VE AY YILDIZ

 Batılı bir diplomat, Ermeni meslektaşına sorar, “Ağrı dağı sizin olmadığı halde neden bayrağınızda kullanıyorsunuz?”

 O da “ayla yıldız da Türklerin değil ama onlarda kendi bayraklarında kullanıyor” der.

   YAŞLI ADAM VE PADİŞAH

  Osmanlının sürekli savaşa girmesi nedeniyle son oğlunu da şehit veren baba:

  “Padişaha söyleyin son çocuk da gitti, ben de yaşlandım, artık bana güvenerek sağa sola savaş açmasın” der.

  HARİCİYE NAZIRI VE KRALİÇE

  Osmanlı sürekli gerilemekte, sahip olduğu toprakları bir bir kaybetmektedir. İngiltere’de kraliçe ile görüşen hariciye nazırı sorar:

 “Birliğinizi siz nasıl sağlıyorsunuz” diye, o da:

 “Biz, hiçbir yere sizin gibi merkezden atama yapmıyoruz. Her yere kendi halkının taktirini kazanmış, ehliyet ve liyakat sahibi olanları atıyoruz. Böylece isyanların da önüne geçmiş oluyoruz” der.

  MEHMET AKİF, PALTO ve SAİD-İ NURSİ

 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgalinden hemen sonra Mustafa Kemal’in çağrısıyla Ankara’ya geçer ve 1920 Mayıs’ında da Burdur milletvekili olarak Büyük Millet Meclisi’ne girer. Meclisin görevlendirmesiyle, Kastamonu başta olmak üzere Anadolu’nun birçok yerinde camilerde vaaz ederek, halkı bağımsızlık için direnişe davet etmiştir. Vaazları, “Sebilürreşad” ve “Hakimiyeti Milliye” gibi yayın organlarında basılıp elden ele dolaştırılmıştır.

 Kurtuluş Savaşı’nın en zor günlerinde yazdığı “İstiklal Marşı”, 12 Mart 1921’de TBMM’de büyük bir coşkuyla okunarak, milli marş olarak kabul edilmiştir. “O benim değil, milletimindir” diyerek “Safahat”a almadığı İstiklal Marşı için kendisine verilen 500 Lirayı da Darül Mesa’i adlı bir hayır kurumuna bağışlamıştır. Oysa ki, Dr. Şefik Kolaylı‘nın anlatımına göre, Akif tam da o günlerde paltosunu üşüyen birine verdiği için, ince bir pardösü giymektedir.

 Mehmet Akif, Atatürk’ün yanında milli harekete katılarak Ankara’da Taceddin Dergahı‘nda mütevazı bir evde paltosuz yaşarken, Said-i Nursi İstanbul’daki refahını, rahatını bırakmayarak Dar-ül Hikmet-il İslamiyye’deki “maaşlı” görevine devam etmiş, Çamlıca’da Yusuf İzzettin Paşa Köşkü’nde oturarak hayatını sürdürmüştür.

 M.Akif, yeni Türk devletinde devrimler başladığı zaman, Mısır’a gitmiş ve 11 yıl kalmıştır. Hastalanıp (siroz olmuştur) Türkiye’ye döndüğünde, “Mısır’da 11 yıl kaldım fakat 11 saat daha kalsaydım artık çıldırırdım. Sana halisane bir fikrimi söyleyeyim mi? İnsanlık da Türkiye’de, milliyetçilik de Türkiye’de, müslümanlık da Türkiye’de, hürriyetçilik de Türkiye’de. Eğer varsa, Allah benim ömrümden alıp Mustafa Kemal’e versin” der.

   MEHMET AKİF’İN OĞLU

 Çetin Altan’ın anlatımıyla bir gün gazeteye, Mehmet Akif’in oğlu olduğunu ve şu anda maddi olarak çok sıkıntıda olduğunu söyleyen biri gelir. Bunun üzerine bir miktar para verirler ve biraz sohbetten sonra da çıkıp gider. Bu olaydan bir müddet sonra gazetenin birinde bir haber çıkar:

“Milli marşımızın yazarı merhum Mehmet Akif’in oğlu Beşiktaş’ta bir çöplüğün kenarında ölü bulundu”.

   NEBBAŞ VE OĞLU

 Falanca yerin insanları, yakınlarına ait mezarların soyulup talan edilmesinin önüne, ne yaptılarsa geçememişler.

 Nihayet günün birinde, bizim nebbaş (mezar soyguncusu) ölmüş. Soygunlar tekrar etmeyince, millet de beddualar ederek rahat bir nefes almış.

 Gün gelmiş bizim nebbaşın oğlu büyümüş ve babasına lanet okuyanlara rahmet okutacağını söylemiş. Annesi de “bir nebbaşın ardından rahmet okunduğu nerde görülmüş ey oğul” demiş. Oğlu da “günü gelince görürsün” diyerek, başlamış babası gibi mezarları soymaya ancak soymakla kalmıyor bir de münasip yerlerine bir kazık çakıyormuş.

 Bunun üzerine yöre halkı, “eski nebbaştan Allah razı olsun, o hiç değilse böyle münasebetsizlik yapmıyordu” diyerek başlamış rahmet okumaya.

   TANRININ ADALET EVİ (OSCAR WILDE)

 Hayattayken her türlü günahı işlemiş olan birisi, tanrının huzuruna çıkar. Tanrı, “madem ki tüm günahları işledin, seni cehenneme gönderiyorum” der.

 Günahkar, “beni cehenneme gönderemezsin, ben zaten bütün ömrümü orada geçirdim” der. Tanrının adalet evinde büyük bir sessizlik sonrası, “peki o zaman seni cennete gönderiyorum” der.

 Günahkar, “beni cennete de gönderemezsin, çünkü onu hiçbir zaman gözümün önüne getiremedim” der.

   SENECA’NIN ÖLÜMÜ

  Seneca, Germanicus’un kızıyla zina yaptığı iftirasıyla, imparator Clodius tarafından Korsika’ya sürgüne gönderilir. İmparatorun bağışlaması için dalkavukça ve yalvaran pek çok mektup yazar. Nihayet beş yıl sonra (M.S.47)  imparotoriçe Agripine tarafından affedilerek, Roma’ya çağrılır ve oğlu Neron’un eğitimi için görevlendirilir.

 Neron imparator olduğunda, kendisi de başbakan olur. Neron’un önce babasını öldürmesinin önüne geçemediği daha sonra da annesi Agripine’i öldürmesinin haklılığını, senatoya karşı savunan bir söylevi nedeniyle, bir zamanlar kendisini koruyan Agripine’i öldürtmekle suçlanarak, halkın da kin ve nefretini üzerine çeker.

 Bu arada bir filozof olarak kendisi de çok zengin olan Seneca, Büyük Britanya’nın bir bölgesinde kraliçe olan Boadicca’ya yüksek faizle yüklü miktarda borç verir. Kraliçe borcunu ödeyemeyince Roma’ya başkaldırır. Sonuçta yenilir ve kendi canına kıyar.

 Bu olay neticesinde Neron, hocası Senaca’nın kendi damarlarını keserek canına  kıymasına hükmeder. Vasiyetini yazmasına bile izin verilmez. Seneca’nın tüm çabalarına karşın, karısı da aynı şekilde kendini öldürmeye kalkar. Kendisi yaşlı ve zayıf olduğundan, kanının yavaş akması nedeniyle zehir de içer ancak yine ölmeyince, kendi isteğiyle sıcak banyoya götürülür ve orada sıcak buharla boğularak ölür. Karısı, Neron’un emriyle tedavi edilerek kurtarılır fakat çok sürmez iki yıl sonra ölür. Seneca öldüğünde 64 yaşındadır.

  BU AKŞAM GÜN BATARKEN GEL

 Ahmet Rasim, bazen bir yerlere takılıp eve ya çok geç gelir ya da bir kaç gün gelmediği olurmuş. Eşi de munis bir hanımefendidir. Olumsuz hiç birşey söylemediği gibi aynı ilgiyle karşılarmış.

 A.Rasim, akşam olunca tekrar sıkılır ve “ben çıkıyorum hanım” dermiş. Her zamankinden farklı olarak, bu kez eşi alçak sesle, “bu akşam geç kalma erken gel” der. Bu sözler içine işler ve meyhaneye gidene kadar da mırıldanıp durur. Meyhanede bestekar Tatyos Efendi ile karşılaşır, durumu anlatırken de “bu akşam gün batarken gel, sakın geç kalma erken gel” şarkısının güftesini yazar. Tatyos efendi de hemen orada besteler.

  MAZHAR OSMAN VE DELİLİK

 Birgün Mazhar Osman’a, “hocam sizin için ‘deli’ diyorlar, ne diyorsunuz?” diye sormuşlar. O da, “onların benim için ne dediği hiç önemli değil, yeter ki, aynı şeyi onlar için ben söylemeyeyim” demiş.

 DENİZ YILDIZI VE GENÇ ADAM

  Okyanusun çekilmesiyle, sahile vuran deniz yıldızlarını teker teker denize atan genç adama, yaşlı adam sorar; “sahil tamamen deniz yıldızı dolu, hepsini kurtaramayacağına göre neyi değiştireceksin ki?”

 Genç adam, bir deniz yıldızı daha alıp denize atarak; “bak, onun için değişti” der.

***

..

 

                                                

KENT SOSYOLOJİSİ -1(CİHAD ÖZÖNDER)

Perşembe, Ekim 29th, 2009

 

  

 Bütün bilimler için genel geçer üç ilke vardır:

 

 

 1-Her bilim, mevcut olgular arasında birbirine benzeyenleri ve bunların kaidelerini belirler.

 2-Bu benzerlik ve kaidelerin, onları gözleyen ve araştıranlardan bağımsız olarak varolmalarına dikkat eder.

 3-Bu benzerlikler ve kaidelerin, objektif gözlem yoluyla keşfedilebilir olmaları gerekir.

 

  

 Yani bilimlerin gerçek dünya ile ilişkili olmaları şarttır. Bu ilkeyi sosyolojiye uygularsak:

 

 1-Sosyoloji, topluluk halinde yaşayan insanların, bu özelliklerinden kaynaklanan sosyal olgular arasında birbirine benzeyenleri ve bunların kaidelerini belirilemeye çalışır.

 2-Sosyoloji, bu benzerlik ve kaidelerin onları gözleyen ve araştıran sosyologlardan bağımsız olarak varolmalarına dikkat eder.

 3-Bu sosyal olguların arasındaki benzerlik ve kaidelerin hiç değilse teoride, objektif gözlem yoluyla keşfedilir olmasına dikkat eder.

 Sosyal olgu, soyut bir kavramdır. Tekrarlanan sosyal olayların bütünleşmesi, kavramlaşmasıdır.

 

 

  Bilimler; sosyal bilimler ve doğa bilimleri olmak üzere ikiye ayrılırlar:

 

 

1-Bu ayrım metot bakımından değil, konu ve alan bakımından ve fiziksel evrende sosyal, beşeri varlık alanlarının sınırını çizmek için yapılmıştır. Buna göre de sosyoloji; sosyal bir bilimdir.

2-Sosyoloji normatif değil, kategorik bir disiplindir. Yani sosyoloji kendisini, bir sosyal olgunun ne olduğu ile sınırlar. Ne olması gerekir, nasıl olmalıdır sorusuna karışmaz.

 Kategorik bir bilim olarak sosyoloji, değer hükümleri ile ilgili sorulara cevap verir. Cemiyetin hangi yöne gitmesi konusunda, sosyal siyaset meselelerinde fikir ve tavsiyelerde bulunmaz.

 

 Sosyoloji; iyi-kötü, güzel-çirkin, doru-yanlış gibi değer yargılarının dışında kalır. Ancak sosyoloji belli bir grubun, belli bir zaman ve mekânda, belli değer yargılarına bağlı olduklarına ifade edebilir. Fakat normatif bir şekilde, bu insanların değerleri, diğerlerine tercih etmeleri gerektiğini ileri süremez. Değerlerin tercihi ile ilgili, hiçbir bilimde olmadığı gibi sosyolojide de bir hüküm ileri sürülemez.

 Bu özellik sosyolojiyi, sosyal ve siyasi felsefe ile ahlak ve dinden ayırır.

3-Sosyoloji; uygulamalı bir bilim değildir. Mesela fizikçiler, köprü inşa etmez, kimyacılar da ilaç reçetesi yazmaz. Buna göre sosyologlar da halkın idari meselelerini belirlemezler. Kanun koyuculara hangi kanun kabul edilir, hangisi edilmez bunu söylemezler veya hastalara, fakirlere, onları rahatlatıcı fikir ve tavsiyelerde bulunmaz.

 Sosyoloji, herkesin kullanabileceği bilgileri elde etmekle meşgul olur. Fakat sosyologlar, bizzat elde ettikleri bilgileri kendileri uygulamaya kalkmaz.

 Bu durum, sosyolojinin pratik kullanımı olmayan bir bilim olduğu anlamına gelmez. Sadece bir işbölümüne işaret etmektedir.

4-Sosyolojinin nispeten soyut olmasıdır. İnsanla ilgili olayların somut açıklamarıyla ilgilenmekten ziyade bu olayların aldığı şekil veya örgü ile ilgilenmektedir.

 Oysa tarih, belirli cemiyetlerin, belirli olayların, detaylı ve bütün tanımını vermeye çalışır.

5-Sosyoloji; özel ve münferit olaylarla değil genel geçer olaylarla ilgilenir. Cemiyetlerde mevcut etkileşmelerin ve birliklerin genel ilke ve kanunlarını arar. Ve bunların tabiatı şekli, muhtevası, insan grupları ve cemiyetlerin yapısıyla ilgilidir.

6-Sosyolojinin hem akılcı hem de deneyci olmasıdır. Ancak sosyoloji, sosyal olayları, labaratuar gibi suni bir ortamda tekrarlatamaz, bunun dışında kendiliğinden meydana gelen sosyal olayları çeşitli araştırma teknikleri (anket, mülakat, gözlem gibi) yoluyla gözler ve belirler.

7-Sosyolojinin, özel değil, genel bir beşeri bilim olmasıdır. Sosyoloji, insanlar arasındaki ilişki ve etkileşimlerin sosyal olan faktörlerini ayıklayıp bunları genel anlamda konusu içine alır.

 Kısaca sosyoloji, sosyal, kategorik, soyut, genelleyen, akılcı, deneyci ve genel bir bilimdir.

 

  Kent sosyolojisinin giderek önem kazanmasının çeşitli sebebleri vardır:

 

1-Son yıllardaki hızlı sanayileşme; bu sanayileşmenin ihtiyacı olan işgücünün şehirlere akması ve yerleşmesi.

2-Sanayi ve teknolojideki hızlı ilerlemenin yarattığı, fiziki rahatlıkların önce şehir topluluklarının hizmetine sunulmasıdır. Şehirler, ilk yeniliklerin uygulandığı yerler bu da insanları çekiyor.  

3-Zamanla bütün teknolojik gelişmelerin hızlı bir şekilde bütün toplumun hizmetine sunulması ve kent-köy ayrımının sosyolojik manadan ziyade fizik çevre özelliği ve yerleşme adı olarak kalma eğilimindedir.

 Bununla birlikte teknolojik gelişmelerin her ülkede aynı olmaması gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin sosyal yapılarında büyük farkların ortaya çıkmasına da yol açmıştır. Bu durum tarihi şartlara bağlı olarak gelişmiş ve günümüzdeki şeklini almıştır.

 Bilindiği gibi sosyoloji; insanlar arasındaki sosyal özellikleri, etkileşmeleri ve bu etkileşmelerin ortaya çıkardığı sosyal yapıları, bu yapıların içinde yer alan sosyal kurumları, sosyal grupları, bunların oluşmalarını, gelişme ve değişmelerini kendine konu olarak alır.

 Bu etkileşmeler örgüsünün varolabilmesi için, fizik bir mekân şarttır. İşte bu nokta, sosyal etkileşmelerin çeşitlerini de belirleyici bir özellik taşıdığından, kent ve köy sosyolojisi gibi yerleşme tiplerine bağlı, sosyolojik ihtisas dallarının gelişmesine yol açmıştır. Bununla birlikte, sosyal bilimlerin sahalarının iç içe oluşları gibi bir durum sosyolojinin dalları arasında da geçerlidir. Mesela, sosyal kurumları hem köy cemaatında hem de şehir toplumunda bulup inceleyebiliyoruz. Aile gibi evrensel bir sosyal kurum da sosyolojinin özel bir ihtisas alanı olmasına rağmen, bizim köy-kent ayrımı sınırlarımızı aşarak varlığını sürdürmektedir.

 Bu nedenle yapılmış olan ayrımların sadece yöntemsel kolaylık sağlamak amacıyla olduğunu gözden kaçırmamak gerekir. Ayrıca günümüzde teknolojik buluşların yayılma hızının gittikçe artan bir noktada oluşu da bizim köy-şehir ayrımımızı etkileyen bir özellik taşımaktadır.

 Hemen hemen bütün toplumlar bu teknolojik buluşların hızlı bir şekilde yayılmasına paralel, homojenleşen, standartlaşan bir davranış kalıbını benimseme yoluna gitmiştir.

 Günümüzde köy-kent sosyolojisinin ayrıldığı en önemli özellik, sosyal değişme olgusunun hızı açısındandır. Şehirlerde sosyal değişme diğer bütün yerleşme ve birim şekillerine göre çok daha hızlıdır. Fakat bu fark giderek kapanmakta ve önümüzdeki yıllar genel sosyolojinin dalları arasındaki işbölümünün yeniden yapılmasını zorlayacak bir durum olabilecektir.

 

 Şehirlerin Ortaya Çıkışı ve Gelişmesi:

 

 Şehirler insanlık tarihi göz önünde bulundurulduğunda çok yeni bir olgudur. İlk şehirlerin 5-6 bin yıl önce ortaya çıktıkları bilinmektedir.

 Homosapiens adı verilen ilk insanların 40 bin yıl önce yeryüzünde görüldükleri bilindiğine göre bu sürenin göreli olarak ne kadar kısa olduğu daha iyi anlaşılabilir. Kaldı ki, 6 bin yıl önce görülen ilk şehirler, bugünkü şehirlerle kıyaslandığında bunlara köy adının verilmesi dahi bir hayli güçtür. Bu şehirlerde çok küçük bir kesim barınmaktaydı. Bunlar da yeryüzüne gayet seyrek bir şekilde dağılmışlardı. Hatta bugünkü dünya nüfusunun % 20’si şehirlerde yaşamaktaydı.

 

  Şehirlerin gelişmesini şekillendiren 3 önemli faktör vardır:

 

 1-Çevre; belirli bir iklim, topoğrafya özellikleri, tabii kaynaklar gibi insanın biyolojik varlığını sürdürebilmesi için gerekli olan temel ihtiyaçlarını ve bunların derecesini kapsar. Şehirlerin başlangıcı hep ılık yerlerde olmuştur.

 2-Teknoloji; belirli bir çevre içinde insanların kaynakları kullanabilmek için geliştirdikleri aletleri ve buluşları kapsar. Şehir yerleşmeleri belirli bir bölgedeki yoğun insan topluluğunun en azından asgari derecede beslenebilmesi için ileri teknoloji gerekir.

 3-Sosyal organizasyon; şehir hayatının gerektirdiği belli bir etkileşmeler kalıbı ve bu kalıplaşmadan doğan sosyal kurumların varlığı ile oluşmuş bir sosyal örgüye ihtiyaç vardır.

 Bu üç faktörün birlikte varolmaları unutulmamalıdır. Şehirleşme öncesi dönemlerde, fizik çevreye daha çok hakim olmanın tek yolu olan teknolojik birikim yokluğu şehirleşme olgusunu geciktiren en önemli faktördür.

 Tarih içerisinde insanların yerleşme dönemleri şu şekilde gelişiyor:

 

Eski taş dönemi (Paleolotik dönem):

 

 

 İnsanlık tarihi, yerleşme açısından uzunca bir dönem göçebe bir hayat sürmüştür. Bir tek yere bağımlı olmama durumu geniş ölçüde üretici olmayan teknolojik gelişme seviyesi ile ilgilidir. Bu dönem insanları, sadece kaba taşlarla vahşi hayvan avlayarak ve yenebilen bitkileri toplayarak besinlerini sağlıyorlardı. Grubun bütün üyeleri, zamanlarının tamamını yiyecek toplamak için harcıyorlardı. Yiyecek açısından fakirleşen bölgeleri, topluca terk ederek göç ediyorlardı.

 Bu dönem insanın varolduğu zamandan yaklaşık M.Ö. 9 bin yıllarına kadar uzanır. Bütün insan toplulukları aynı teknolojik seviyededir. Çok uzun dönem kullandıkları aletlerde ve kullanış şekillerinde küçük ilerlemeler olmuştur.

 Bugün dünya üzerinde bu teknolojik seviyede yaşayan çok az insan topluluğu vardır.

 

 M.Ö.50 bin ve 9 bin yılları arasında coğrafi kuvvetlerde son derece etkiliydi. Jeologların ‘Pleistosen’ adını verdikleri bu dönemde buzullar dünyanın bugünkü kutuplarına çekilmiştir. Bu döneme uyum sağlama zorlukları insanların zihin ve fizik özelliklerinin evrimini de engellemiştir.

 M.Ö. 9 bin yıllarında buzulların çözülmesiyle pleistosen dönemi bitmiştir ve iklimde, bitkiler ve hayvanlarda büyük değişiklikler olmuştur. Bu durum insanın yaşam tarzını yeniden düzenlemesini zorunlu kılmıştır.

 

 Orta taş dönemi (Mezolitik dönem) :

 

 Bu dönemde, bir çok insan toplulukları değişen çevre şartlarına paralel olarak, daha yoğun bir şekilde besin temin etme yollarını geliştirmeye başladı. Bazı teknolojik buluşlarda bunların gıda kaynaklarını daha iyi değerlendirmelerine olanak sağladı. Bu dönemde, insanlar daha önceleri olduğu gibi göç ederek beslenmelerini sağlamak yerine, yerleşik hayata yönelmeye başladılar.

 Ota taş dönem insanlarının en önemli başarıları; bazı hayvanları ehlileştirip avda kullanmaları, ağaç kesmek ve tahta işlemek gibi işlerde; balta ve çapanın icadı, balık avlamak için; ağ ve kürekli kayıkların keşfi ile kemik, tahta, boynuz ve taştan yapılan çeşitli aletlerin kullanılmaya başlanmasıdır.

 Orta taş dönemini yaşayan insanlar, bugün de dünya üzerinde bulunmakla beraber bu dönem, bir önceki döneme göre, insanlık tarihi açısından daha kısa sürmüştür.

 

 Yeni taş dönemi (Neolitik Dönem) :

 

 Yerleşik tarıma geçildiği bu dönemde, hayvan ve bitkilerin ehlileştirilmesi ve kontrollü olarak kullanılmalarının yanı sıra dokumacılık, çanak-çömlek yapımı, taşın daha sert taş veya maddelerle istenilen şekle dönüştürülmesi önemli ilerlemeler arasındadır.

 Dünya üzerinde pek çok yerde avcı, toplayıcı, balıkçı teknoloji gelişirken hayvanların ilk ehlileştirildiği, bitkilerin insan toplumunda yetiştirildiği bölge olarak orta doğuda; güney doğu Anadolu, Mezopotamya, Suriye, Ürdün ve İsrail’i içine alan Batı dillerinde ‘Verimli Hilal’ özel adı ile anılan bölge göze çarpmaktadır. Bugün tarımı yapılan bir çok bitki türü, bu bölgede insanlar tarafından kültüre edilerek dünyaya yayılmıştır.

 Mezopotamya’daki ‘Jarmo’ adlı arkeolojik bölgede yapılan kazılar bu bölgede M.Ö. 6500 yıllarında, birkaç yüzyıl kadar devam etmiş bir yerleşmeyi ortaya çıkarmıştır.

 Balçıktan yapılmış meskenlerin yanı sıra ehlileştirilmiş keçi, köpek ve muhtemelen koyun ağıl ve barınakları ile birlikte buğday, arpa depoları bulunmuştur. Ayrıca aynı kazılarda çeşitli aletlerin yanında kilden yapılmış kaplar da bulunmuştur.

 Diğer taraftan buradaki kazılarda kilden yapılmış tanrı ve tanrıça heykelcikleri de bulunmuştur. Bu bölgede M.Ö.5000 yıllarından kalma diğer pek çok yerleşme merkezleri de yapılan kazılarda bulunmuştur.

 Bu ilk tarımcı yerleşme merkezleri, kendi ihtiyaçları olan bütün besin maddelerini, üretebilme teknolojisine sahip olmadıkları için avcılık ve toplayıcılık da yapmaktaydılar. Bu nedenle Orta taş ve Yeni taş dönemleri arasındaki sınırı kesin çizgilerle ayırmak oldukça zordur. Fakat bu ilk köyler, insanların devamlı barınaklar inşa etmesi açısından önemlidir.

 Yeni taş döneminin bir özelliği de daha önceki dönemlere nazaran gelişmesinin yığılmalı bir hız kazanmaya başlamış olmasıdır. Önceki eski taş dönemi, insanlık tarihinin yaklaşık 5000 yılını kapsamasına karşılık Yeni taş dönemi, teknolojik birikimin hızlanması nedeniyle ancak birkaç bin yıl sürmüştür.

 

 Dünyanın diğer bölgelerindeki gelişmelerde özetle şu şekilde olmuştur:

 

 M.Ö.5000 yıllarında Nil vadisinde, M.Ö. 3500 yıllarında Çin’in Sarı nehir vadisinde, M.Ö.2500’lerde orta Meksika’da başlamış ve buralardan yakın çevrelerine yayılmıştır.

 

       ŞEHİR VE MEDENİYET :

 

 Neolitik teknoloji insanların devamlı barınabilmelerine olanak veren yerleşmelerin ortaya çıkmasına ve insanların beslenebilmelerine uygun gelişmeleri ihtiva etmesi açısından şehirleşmelerin başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir. Fakat neolitik köyler birer şehir olmaktan ziyade çiftçilerin toplandığı yerleşme birimleri durumundadır. Şehirlerin kurulması için daha ileri bir teknolojiye ihtiyaç vardır.

 İlk köyler, Verimli Hilal bölgesinde M.Ö.7000 ila 6000 yılları arasında ortaya çıkmış olmakla birlikte ilk şehirler ancak M.Ö. 3500 yıllarında aynı bölgede – Mezopotamya’ın güneyinde- görülmektedir. Bu bölgenin en önemli özelliği, yılın belli dönemlerinde nehirlerin taşması sonucu daha verimli topraklara sahip olmasıdır.

 Bu bölgedeki ilk şehirler; Eridu, Kiş, Ur, Uruk, Lagaş, Umma daha sonra Ninova, Asur, Babilun gibi şehirlerdir.

 Gelişen teknoloji ve uygun çevre şartları şehirlerin ortaya çıkışlarında önemli faktörler olmakla birlikte kâfi değildir.

 Aynı şartlara sahip günümüzün yarı tropikal bölgelerinde hâlâ büyük şehirlerin kurulmamış olması bunun ispatıdır.

 Gıda maddelerindeki üretim artışının yanı sıra, bunun bölüşülmesi de şehirlerin oluşmasında önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak bu mesele çözümlendiğinde üretici kesim ile birlikte diğer grupların varolmaları mecburiyeti yani bir sosyal organizasyonun varolma şartı, şehir kavramının gerçekleşebilmesine yol açabilmiştir.

 

 Sosyal Organisyon ve Şehir Toplumu:

 

 Şehir, belli bir takım sosyal organizasyona sahip olma şartı bakımından, coğrafya, mühendislik, mimari gibi disiplinler tarafından yeterli bir şekilde tanımlanamaz. Fakat sosyal bilimler, bu tarifi daha iyi yapabilir. Bu tanımlamayı yaparken şehir kavramına paralel, medeniyet kavramını da dahil etmek zorundayız. Yalnız bu noktada dikkat edilecek husus, medeniyet kavramının halk arasında kullanılan anlamını kullanmayıp, teknolojik olanaklardan faydalanabilme sıklığı, sosyal değişmenin en çarpıcı bir şekilde gözlenebildiği insan toplulukları anlamına kullandığımızdır.

 Medeni diyebileceğimiz toplumlarda, diğerlerine nazaran sosyal etkileşmelerin çok çeşitlendiğini ve bu etkileşmeler takımının, o toplumun fertlerini daha sıkı çevrelediğini kastediyoruz. Burada bir dereceleme ve iyi-kötü gibi değer yargıları yer almamaktadır. Bu yönüyle medeniyet, şehirlerde gelişmiş ve gelişmektedir.

 İlk zamanlarda, şehirlerde karşılıklı etkileşme ile sosyal değişme hızlı bir şekilde yer almıştır. Bu açıdan baktığımızda, şehirlerin medeniyet ürünü oldukları gibi daha ileri medeniyet seviyelerine ulaşabilmenin de şart olduğunu görüyoruz.

 Medeni ve ilkel toplum arasındaki farkı belirleyen en önemli faktör; bu toplumların etkileşim ağlarındaki farklılıklardır.

 Örneğin, neolitik dönem toplumlarında bu etkileşme ağının her şeye rağmen fazla karmaşıklaşmış ve homojen olduğunu biliyoruz. Bu dönem insanları, tek bir ihtilali gerçekleştirmiş olmalarına rağmen sosyal etkileşimler ağı açısından, sadece yaş ve cinsiyet bakımından birbirlerinden farklı statülere sahiptiler. Fakat günlük faaliyetleri sadece yiyecek temini için sınırlı olduğundan homojen bir sosyal yapı içinde yaşamaktaydılar.

 Bu dönemin en önemli sosyal kurumu akrabalık ve aileydi. Ve bütün sosyal fonksiyonlar; tüketim, üretim, eğitim işleri bu sınıflar içinde iş görürdü.

 Medeniyet öncesi toplumlarda, medeniyet sonrası sosyal organizasyonun hazırlıklarını görmek mümkündür. Bu dönemde fertler, sadece tam bir monarşi ile birbirine bağlıydılar. Ve bu durumun dışında etkileşim yoktu.

 Medeni toplumda ise sosyal düzen, fertleri dolaylı yoldan etkileyen birliklere ve ihtisaslaşmış bir toplumun neticesi olarak karşılıklı bir bağılımlaşmaya dayalıydı.

 Tabii olarak, bu yeni çeşit sosyal yapı gelişirken eski tip etkileşimlerde devam etmekteydi. Sosyal kontrol sistemine, yeni bir boyut ilave edilmiş oluyordu.

 

 Şehirlerin gelişmesinin tarihi şartları :

 

 Gordon Childe’ın tespit ettiği şehirleri belirleyen 10 ölçü, şehirlerin ne kadar karmaşık ve farklılaşmış bir sosyal yapıya sahip olduğunu gösterir.

 Bu ölçütler şunlardır:

 1-Şehirlerde tam zamanlı uzmanlar bulunmaktadır. Bu uzmanlar hizmetleri karşılığında üretici olan çiftçiler tarafından beslenir, barındırılır, giydirilir. Bu uzmanlara verilebilecek en i yi örnek, Mezopotamya şehirlerindeki rahiplerin durumlarıdır. Bu rahipler, tapınaklara çiftçilerce yapılan bağışlarla geçimini sağlarlar. Başlangıçta tarım üretimi fazlası büyük nüfusları besleyecek kadar çok olmadığından şehirlerde yaşayan uzman sayıları da fazla değildir.

 Eski Sümer devletinde uzmanların sayısı, şehir nüfusunun % 5’ini geçmiyordu.

 Childe’ın tespit ettiği ölçülerin büyük bir kısmı işbölümüne bağlı olarak gelişir.

 2-Neolitik dönem köylerine kıyasla şehirlerde daha çok ve yoğun bir nüfus bulunmaktaydı. Bunun başlıca nedeni, şehirlerin artık kendi besinlerini üretmek için geniş topraklara ihtiyaç duymamalarıdır.

 3-İşbölümünün fazlalaşması ve her dalda uzmanların çıkmasına paralel olarak sanatçılar da ortaya çıkmış ve eserler vermeye başlamışlardır.

 4-Yazı ve sayının icadı da şehirleşme ve uzmanlaşmaya bağlı olarak ortaya çıkmıştır.

 Bir çivi yazısı olan Sümer yazısı, kil tabletler üzerine yazılmış ve tapınak hesapları, toprak alış-verişine ve diğer işlemlere duyulan ihtiyaçlar sonucu doğmuştur.

 5-Aritmetik, geometri, astronomi gibi mutlak ve tahmini ilimler büyük projelerin planlanmasına yardım için şehirlilerin eğitim görmüş kesimince icat edilmiştir.

 Sümerliler, astronomiye bağlı zaman hesaplamalarını tarlaları uygun zamanda sulamak için icat etmişlerdir. Tapınaklarını inşa ederken de ileri matematik bilgilerini kullanmışlardır.

 6-Çiftçilerce dini veya dünyevi idarecilere ödenen vergi veya harçlar, üretim fazlası malların bir yerde toplanmasına yol açar. Merkezi idarenin varlığı bu sermaye birikimine neden olmuştur.

 7-Yukardaki faktöre bağlı olarak sosyal yapı, aile veya akrabalık esasından, oturulan, yaşanılan yer esasında bir teşkilatlanmaya geçmiştir. Vergiler, vatandaşların devletlerine karşı olan, bağımsızlıklarının bir işareti olarak gelişmiştir.

 8-Şehirlerde üretim fazlasının bir sembolü olarak anıtlar ve genel maksatlar için inşa edilmiş binalar yapılmaya başlanmıştır.

 9-Üretim fazlası, ilk kurulan şehirlerde bile dış ticareti zorunlu hale getirmiş ve şehirlerin birbirine olan bağımlılığını artırmıştır.

10- Uzmanlaşmış faaliyetlerden ve bollaşan malların eşit olmayan dağılımından tabakalaşma ve sosyal statü farklarının gittikçe arttığı bir sosyal yapı gelişmeye başlar. Seçkinler toplumun dini, idari ve askeri fonksiyonlarını ele geçirmiş ve çiftçi ile şehirli arasındaki farklılaşma artmıştır.

 

 Bu ölçütlerin tamamı günümüz sosyal yapılarında da gözlenebilir.

 

 Siyasi ve dini organizasyonların rolü :

 

 Karmaşık bir sosyal yapıya, geçişi sağlayan faktörler arasında dini ve siyasi organizasyonlara önem veren sosyal bilimciler çoğunluktadır.

 Childe’ın ölçülerinin de büyük bölümü üretim fazlasının ortaya çıkışı, yoğunlaşması ve dağılımında kuvvetli merkezi otoritenin kontrolü yani idari yapının rolü büyüktür.

 İlk medeniyetlerin çoğunda, dini ve dünyevi otorite iç içedir. Eski Mısır ve İnka medeniyetinde ‘tanrı krallar’ vardır. İndus medeniyeti de muhtemelen bir teokrasi idi. Maya ve Mezopotamya medeniyetleri de dini otorite esasında şekillenmiştir.

 Otoritenin başlangıçta, dini olması ve giderek sosyal yapının gelişmesinde rolünün artması, her şeye rağmen tek belirleyici faktör değildir. Aynı zamanda, coğrafi çevre şartlarının uygunluğu ve üretim fazlasının ortaya çıkması da tek başına şehir olgusunu ortaya çıkarmaya yeterli değildir.

 Sonuç olarak bu faktörlerin karşılıklı olarak birbirlerini etkilemesi şehir adını verdiğimiz sosyal olguyu ortaya çıkarmıştır.