ŞEYH EDEBALİ’NİN OSMAN GAZİ’YE VASİYETİ
Ey oğul, artık Bey’sin!
Bundan sonra
öfke bize, uysallık sana.
Güceniklik bize, gönül almak sana.
Suçlamak bize, katlanmak sana.
Acizlik bize, hoşgörmek sana.
Anlaşmazlıklar bize, adalet sana.
Haksızlık bize, bağışlamak sana…
Ey oğul, sabretmesini bil,
vaktinden önce çiçek açmaz.
Şunu da unutma:
İnsanı yaşat ki devlet yaşasın.
Ey oğul, işin ağır,
işin çetin, gücün kula bağlı.
Allah yardımcın olsun…
Güçlüsün, kuvvetlisin,
akıllısın, kelamlısın!
Ama; bunları nerede,
nasıl kullanacağını bilmezsen
sabah rüzgarında savrulur gidersin.
Öfken ve nefsin bir olup aklını yener.
Daima sabırlı, sebatlı ve
iradene sahip olasın!
Dünya, senin gözlerinin gördüğü gibi
değildir. Bütün bilinmeyenler,
fethedilmeyenler,
görünmeyenler, ancak sen faziletli ve
ahlaklı olursan gün ışığına çıkacaktır.
Ey oğul! Ananı, atanı say!
Bereket büyüklerle beraberdir.
İnancını kaybedersen,
yeşilken çöllere dönersin.
Açık sözlü ol, her sözü üstüne alma!
Gördüğünü görme, bildiğini bilme!
Sevildiğin yere sık gidip gelme!
Ey oğul! Üç kişiye acı:
Cahil arasındaki alime,
zenginken fakir düşene ve
hatırlıyken itibarını kaybedene.
Ey oğul! unutma ki,
yüksekte yer tutanlar,
aşağıdakiler kadar emniyette değildir.
Haklıysan mücadeleden korkma!…
***
*
Cahille dost olma; ilim bilmez, irfan bilmez, söz bilmez, ÜZÜLÜRSÜN
Açgözlü ile dost olma; İkram bilmez, kural bilmez, doymak bilmez, ÜZÜLÜRSÜN
Saygısızla dost olma; usül bilmez, adab bilmez, sınır bilmez, ÜZÜLÜRSÜN
Kibirli ile dost olma; hal bilmez, ahval bilmez, gönül bilmez, ÜZÜLÜRSÜN
Ukalayla dost olma; çok konuşur, boş konuşur, kem konuşur, ÜZÜLÜRSÜN
Allah ile dost ol, iki dünyada da bahtiyar olursun.
***
****
BİLGE KAĞAN YASASI:
E N E S K İ T Ü R K A N A Y A S A S I; ”TÖRE”
- Tengri,(yaratan) tektir.
- Her kim ki, Tengri’den kut almak dilerse, başkasına yakarmasın.
- Bir İl(Ülke), bir Kağan, bir Tengri..
- Bir kına iki kılıç girmez. Bir hatun iki er alamaz ve bir budunda iki töre olmaz. Töre tektir. Töre kesin ve keskindir. Kim ki, töreye uya kutlanır. Kim ki, töreye kıya katlanır..
- Kimse töreden üstün değildir. Dirlik ve birlik için töre budur.
- Bir çoban sürüsünden, bir er ailesinden, bir Kağan budunundan sorulur.
- Her er eşine, atına, pusatına sahip çıkacak.
- Ana-babaya ve ataya tazim(saygı) duyulacak.
- Hısmına sarılacak, komşusunu gözetecek.
- Er kişi yalan söylemeyecek.
- Mal çalan, mülk çalan misliyle ödeyecek. Hesabı ya malıyla ya canıyla sorulacak.
- Kim ki, bir ırza musallat olursa, canından olacak.
- Her kim olursa olsun haksız, aldatıcı iş tutarsa hesabı hemen sorulacak.
- Cenkten beri duran ya da kaçan tamuya(cehennem) uçacak.
- Aman dileyene kılıç üşürülmeyecek, sığınana arka dönülmeyecek.
- Baş kaldıranın başı alınacak, hak isteyenin hakkı verilecek.
- Kimse kimseye üstünlük taslamayacak. Ne ak etin karadan, ne karanın kızıldan, ne kızılın sarıdan farkı olmayacak.
- Kin ve gururdan uzak olunacak.
- Mazluma merhamet, zalime azap duyulacak.
- Zayıfa, yaralıya, çocuğa ve kadına el kaldırılmayacak.
- Kızı isteyen Kağan da olsa, bey de olsa, kız istediğine verilecek.
- Gereksiz yere ağaç kesmeyeceksin, suyu kirletmeyeceksin.
- Bilmeyip de bildim demeyeceksin, bilene danışacaksın.
- Bugünün işini yarına bırakmayacaksın.
- Kusur görmeyecek, kusur aramayacaksın.
- Güçlüyken affet, zayıfken sabret.
- Yazgına asi olma.
- Yaptığın iyiliği unut, yapılan iyiliği unutma.
- Herkes adaletle iş görecek.
- Her ne edersen et, yargılanacağını her daim akılda tut.
- Milletine yaban kalma. İpeğin iyisine, sözün güzeline kanma, onlara boyanma.
- Kağan o dur ki, adaleti üstün tutsun, töreyi yaşatsın. Töre yok olursa, İl yok olur. İl olmazsa, budun kul olur.
- Ey Türk Oğuz beyleri, ey milletim işitin!
“Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe senin İlini ve töreni kim bozabilir?”
(Bilge Kağan Yazıtı – 730 Orhun Irmağı yakınları, Ötügen-Moğolistan)