KURŞUN VE CIVA ZEHİRLENMESİ:
Kurşun zehirlenmesi; kurşun çocuğa boyalar yoluyla, oyuncaklardan, eşyalardan vs. geçmektedir. Kurşunun beyinde hasarlara yol açtığı tespit edilmiştir. Beynin gelişimini tamamladığı yaşlarda, zehirlenmeye maruz kalma fazlaca zeka geriliğine neden olmuyor.
Egzos gazları, aşırı çevre kirliliği ve zehirli – toksin maddelere fazla maruz kalınması, çocuklarda zeka geriliğine yol açabilir.
Cıva zehirlenmesi; genellikle cıva fabrikalarının yaydıkları gazlarla olmaktadır. Bu havadaki oksijen miktarının azalmasına dolayısıyla da beynin beynin oksijensiz kalmasına; ‘anoxia’ya yol açar. Bu durum zeka geriliği yanında nörolojik bozukluklara da neden olmaktadır.
Doğum sırasında bir takım hasarlar nedeniyle ortaya çıkan zeka gerilikleri:
Çocuğun anne karnından hızlı çıkması veya tersten gelmesi, beyin hasarın a veya beyin kanamalarına yol açabilir. Kafatası boşluğunda biriken kan beyne tazyikte bulunarak hasar görmesine neden olabilir.
Bazen çocuklar uzun zamanda doğarlar. Bu durum çocuğun oksijensiz kalmasına hatta ölümüne neden olabilir. Yaşarsa da geri zekalı olabilir.
Doğum sonrası, zeka geriliğine yol açan nedenler ise:
Beslenme bozuklukları (protein yetersizliği), enfeksiyonlar ve düşme-çarpma gibi kafatasının maruz kaldığı durumlardır.
Çocukların, zeka düzeylerinin ne olduğunu bulmak için:
1-Psikolojik değerlendirme; kişi hakkında bilgilerin sistematik ve düzenli olarak toplanmasıdır.
2-Sonradan elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi ve organize edilmesi.
3-Düzenlenmiş, organize edilmiş bilgilerle kişi hakkında bir takım kararlara varılması ve tahminlerde bulunulmasıdır.
Psikolojik değerlendirmenin yanında 5 amaç var:
1-Genel teşhis; kişiyi teşhis etmek amacıyla psikolojik değerlendirme yapıyoruz.
2-Çocuğun özrünün onu ne denli etkilediğini anlamak için psikolojik değerlendirme yapıyoruz.
3-Ona eğitim olanakları sağlamak amacıyla psikolojik değerlendirme yapıyoruz.
4-Uyum bozuklukları varsa bunu dürzeltmek için psikolojik değerlendirme yapıyoruz.
5-Çocuğun geleceği hakkında bir takım yordamalarda bulunmak için psikolojik değerlendirme yapıyoruz.
Bu amaçların açıklanması:
1-Genel teşhis; önce çocuk geri zekalı mı değil mi onu tespit ederiz. Geri zekalı ise bunun derecesini belirlemeye çalışırız.
Bu değerlendirme kişilik açısından da yapılır; çocuk uyumsuz mu değil mi? Özrüne neden olanın zekasına etkisini anlamak için testler yapılır. Psikolojik testlerle çocuğun hangi yetenekleri kuvvetli hangileri kuvvetsiz o tespit edilir.
2-Özür çocuğu ne ölçüde etkiyor. Çocukta davranış bozukluklarına yol açıyor mu? Bunlar araştırılır. Çocuk özrünü ve bu özrün düzeltilip, düzeltilemeyeceğini biliyor mu? Vs.
3-Bu değerlendirme sırasında çocuğun zayıf ve güçlü yanları ortaya çıkarılır.
4-Çocuğun şu andaki durumuna bakarak gelecekte ne gibi başarılara ulaşabileceği tahmin edilir.
BEDENSEL ÖZÜRLER:
Bu özürleri iki grupta incelemek mümkündür:
1-a) Beyin hasarlarının yol açtığı bedensel özürler (Cerebral palcy, hidrosefali, spina bifida vs.)
b) Beynin anormal fonksiyonlarının yol açtığı hasarlardan kaynaklanan bedensel özürler (çocuk felci, adele distrofisi vs.)
2-Beyinle ilgisi olmayan bedensel özürler.
CEREBRAL PALCY:
Lügat anlamı; felç ya da hareket edememektir. Çeşitli tanımları var, en önemlisi; beyindeki bir hasarın yol açtığı klinik bir vakadır. Bu hasarın neden olduğu sonuçlardan biri hareket edememedir. Bunun da nedeni, beynin hareketleri kontrol eden bölümünün bozuk olmasıdır.
Yol açtığı bozukluklar; havaleler yoluyla bayılma, algı, konuşma, öğrenme, davranış ve uyum bozukluklarıdır.
En belirgin özelliği ise hareket edememedir. Bu bedenin suçu değildir. Bedenin hareket etmesini sağlayan merkezin hasarlı olmasıdır. Bu bozukluklar tıbbın konusudurlar.
Birçok cerebral palsy türü vardır. Bazı sınıflamacılar felcin görüldüğü beden bölgesine göre bazılarıysa hareket bozukluklarının dışında ikinci derecede ortaya çıkan beden bozukluklarına göre sınıflandırırlar.
Hareket bozukluğunun tipine göre yapılan sınıflama 5 türdür:
1-Spastik tip, 2-Athetoid tip, 3-Atoxic tip, 4-Tremorlu tip,
5-Rigid tip.
1-Spastik tip; bunu belirleyen faktör, beyindeki hasarın yeridir. Bu yerler beyin kabuğu ile primidal bölgede bir hasarla ortaya çıkmaktadır.
Primidal bölgenin yeri; hareketlerimizi kontrol eden bölge ile duyu faaliyetlerimizi kontrol eden bölge arasındadır.
Özellikleri:
1-Hareketsizlik vardır.
2-Hareketsizlik tek bir elde ve bacak veya her iki el ve bacakda olabilir.
Felç, vücudun bir kısmında olabileceği gibi tümünü de etkileyebilir. Bazı vakalarda bütün vücut hareketsiz olabilir. Bazı vakalarda bütün vücut hareketsiz olabilir.
Spastik tipin en önemli özelliği; kasların sürekli olarak gergin olmasıdır. Kaslardaki gevşeme ve kasılma sitemi de bozuktur. Bu gerginlik ani, istemsiz hareketlere yol açmaktadır. Beden hareketlerinde güçlükle yapılan irade dışı sıçramalar görülür. Buna ek olarak, geç bir şekilde o beden bölgesinin hareketleri uyarılabilmektedir.
2-Athetoid tip; ön beyinde ya da basal-ganglia (beynin iç-orta kısmı) sonucunda ortaya çıkan bir c.palcy türüdür. Burada yapısal ya da doğuştan bir bozukluk olabilir.
Bozukluk; yüz kaslarında, baş, kol ve bacaklardadır. Yürümeyi kontrol eden beyin bölgesi bozuk olduğundan bunlar uzun süre aynı şekilde duramazlar. Bu nedenle yürümeleri de bozuktur.
Yüz kasları bozuk olduğundan, yüzlerinde acayip mimikler vardır. Ellerini ağızlarına zor götürürler. İrade dışı hareketlerde bulunurlar. Ellerde istemsiz sıçramalar görülür. Elini, gözünü gösterirken kol, sağa sola gider.
Önemli bir özellik; uyuduklarında bu tür hareketlerin olmamasıdır. Ancak uyandıklarında tekrar başlar.
Kendilerinden bir şey istendiğinde duygusal olarak gergindirler, yapamadıkları için stres altındadırlar.
3-Atoxic tip; diğer iki tipe oranla daha az rastlanır. Hasar beyinciktedir. Önemli özellik; adımlarını atarken normalin üstünde kaldırmalarıdır. Bunlarda denge duygusu azdır ya da hiç yoktur. Paytak paytak yürürler. Hareketlerinde düzen ve denge yoktur. Yürürken düşerler. Bozukluk sadece eller ve ayaklarda değil, gözlerde de istemsiz hareketler görülür.
4-Tremorlu tip; egemen özellik titremedir (tremor). Hasar primidal bölgenin dışında olup titreme bazen bütün vücuda yayılabilir. Bu titremeler düzenli titremelerdir. Titremelerden dolayı yüksek sesle konuşurlar.
5-Rigid tip; en az görülen tiptir. Eğer beyinde hasar fazlaysa zeka geriliği görülür. Hasar primidal bölgenin dışındadır.
Önemli özellik; hareketlerin kalıplaşması, donması bu da hareketsizliğe iter.
Bu beş tip, bir kişide olmasa da iki tip bir kişide görülebilir. Bunlara; ‘karışık cerebral palcy tipleri’ denir.
Beynin hasarından dolayı, organların hareketlerini etkileme derecelerine göre yapılan sınıflama:
1-Monopleji; bozukluk tek elde, kolda veya bacaktadır.
2-Hemipleji; bozukluk vücudun tek bir yarısındadır.
3-Tripleji; vücudun 3 organının etkilenmesi; bir kol iki bacak ya da iki bacak bir kol şeklindedir.
4-Quadrileji; 2 kol 2 bacak veya bacaklarla gövde etkilenmiş olabilir.
Cerebral palcynin görülme olasılığı; 1000/2’dir. En fazla görülen tip; spastik tiptir.
Cerebral palcynin nedenleri:
1-Doğum öncesi nedenler.
2-Doğum sırasında ortaya çıkan nedenler.
3-Doğum sonrasında ortaya çıkan nedenler.
Doğum öncesi nedenler:
Kalıtsal faktörler rol oynar. Annenin hamileliği sırasında bir takım dış etkilere maruz kalmasıdır. Örneğin; aşırı heyecanlanması sonucu kanamaları, Rh faktörünün uyumsuzluğu, çocuğun plesentadan erken ayrılması, oksijensiz kalması, annenin kalp yetmezliği gibi nedenlerdir.
Doğum sırasında ortaya çıkan nedenler:
Çocuğun ters gelmesi, kafanın hasara uğraması, göbek organının düğümlenmesi, çocuğun oksijensiz kalması (anoxia), yetersiz ebelerin doğumu yaptırması gibi nedenlerdir.
Doğum sonrası nedenler:
Çeşitli hastalıklar, zehirlenmeler ve kazalarla ilgili nedenlerdir. Çok küçük yaşta geçirilen menenjit, difteri, tifo gibi enfeksiyonlardır.
Cerebral palcynin özellikleri:
*Bu çocukların çok küçük bir yüzdesinde zeka geriliği görülür. Özellikle rigid tipte. Üstelik bu çocuklarda üstün zekalılık da görülebilir. Hareketlerdeki bozukluk nedeniyle, genellikle geri zekalı gözüyle bakılırlar.
*% 70-80 oranında konuşma bozuklukları görülür. Konuşma kaslarının koordinasyonunda sorun olması nedeniyle, belirli sesleri çıkaramazlar. Ses tonunu kontrol edemez, kötü telaffuz ve kekemelik vardır.
*Göz kaslarının bozukluğu hemen hemen yarısında vardır.
*İdrak, algı bozuklukları, gördükleri olayları gerektiği gibi değerlendirememe vardır.
*İşitme kusurlarına pek sık rastlanmaz.
*Sıklıkla rastlanan ‘sara’ vardır. % 5 ila 15 arsındadır.
*Solaklık görülür. Beynin hangi yarım küresi etkilenmişse, ona göre solaklık ortaya çıkmaktadır. Yoksa solaklık, normalde bir bozukluk değildir.
*Cerebral palcyli çocuklarda psikolojik bozukluk, kendini uyumsuzluk olarak gösterir.
Bu uyumsuzluklar:
Öfke nöbetleri; ufak bir şey öfkelenmelerine yeter. Konuşma güçlüğünden dolayı iletişim kuramazlar. Bu da onlarda engellenmişlik duygusu yaratır. Bu yüzden patolojik bir iletişim hakimdir. Kelime hazneleri yetersiz olduğundan kendilerini ifade edemezler.
En önemli faktör ailedir. Çocuğu akıllı ya da deli yapan ailedir. Aile tutumlarının çok büyük etkisi vardır.
Cerebral palcynin tıbbi, cerrahi bir tedavisi yoktur. Bazı yöntemlerle kaslardaki gerginlik azaltılabilmektedir. Ancak beyin hasarı hiçbir zaman giderilemiyor.
Bu çocuklarda beden eğitimi şarttır. Belirli sıcaklıktaki havuzlarda kasların gerginliği azaltılabilmektedir. Bunların özel eğitim kurumlarında yeteneklerinin geliştirilmesi yararlı olur.
SPİNA BİFİDA:
Omurilikte ya da omurilik zarındaki iltihabi bozukluktur. Bu durum, hidrosefaliye yol açar.
Omuriliğin kendisindeki bozukluk; belden aşağı felçle gösterir. Gelişme kusurları var. Bu kimseler gerektiği gibi gelişemezler. Ayrıca bunlarda idrar ve dışkı kontrol bozuklukları vardır.
İki türü vardır; s.bifida moningcelo ve s.b. miyocel.
Spina bifida moningcelo; hafifi bir araz bırakır. Omurilikteki hasar küçüktür. Bacaklarda hafif kötü gelişim görülür.
Spina bifida miyocel; ağırdır, omurganın hatalı gelişmesi omurilik sinirlerinde bozulmalara yolaçar. S.bifidanın bütün özellikleri vardır.
El ve bacaklarda felç, deride duyarsızlık, idrar ve dışkı kontrolsüzlüğü vardır. Ayrıca hidrosefalinin yol açtığı zeka geriliği de vardır.
Spina bifidanın nedenleri:
*Annenin hamileliği sırasında ağır hastalanması, kaza geçirmesi
*Kalıtsal faktörler olabilir. Kan uyuşmazlığı vs.